Cel istnienia instytucji totalnych

Instytucje totalne często utrzymują, że celem ich działania jest resocjalizacja rozumiana jako restytucja działania mechanizmów samoregulujących u  podwładnych  tak, aby z własnej woli chciał postępować zgodnie z normami układu społecznego, do którego wraca po wyjściu z zakładu[1]. W rzeczywistości jednak postulat ten rzadko jest realizowany, a nawet w przypadkach, gdy u podwładnego następują trwałe zmiany, nie są one tymi, do których dążył personel. Trwałej resocjalizacji nie zapewniają – z wyjątkiem może instytucji religijnych, które mogą się w tym względnie poszczycić dużą skutecznością – ani metody reformatorskie ani restrykcyjne.[1]

Nie ma wątpliwości, że taki stan rzeczy jest skutkiem możliwości wtórnej adaptacji, istnienia kontrobyczajów, tendencji do łączenia różnych technik przystosowawczych i „zimnej kalkulacji”. Można więc przypuszczać, że podwładny zaraz po opuszczeniu instytucji zacznie korzystać z praw, którym życie w instytucji nadało taką wagę, nie zastanawiając się nad tym i zapominając wiele z tego życia. Poczucie niesprawiedliwości rozgoryczenia i wyobcowania, tak charakterystyczne dla jego niedawnych doświadczeń i tak wyraźnie znaczące określone studia kształtowania się jego moralności, stopniowo słabnie, nawet wtedy kiedy pozostawia trwałe piętno.

Wejście do instytucji oznacza często dla nowicjusza coś co prowadzi do zamiany jego pozycji (proactive status). Nie tylko jego względna pozycja społeczna w instytucji jest radykalnie różna od tej, jaką zajmował na zewnątrz, lecz także – jak będzie się miał okazję, przekonać gdy wyjdzie na zewnątrz –po powrocie do normalnego społeczeństwa. Jego pozycja społeczna nigdy już nie będzie taka, jak przed pobytem w instytucji.

Tam gdzie proces ten jest względnie pożądany jak to ma miejsce np. w przypadku absolwentów szkól oficerskich, czołowych seminariów duchowych, trwała zmiana jest korzystna. Kultywuje się wówczas jubileuszowe spotkania wychowanków  wspólnoty, kiedy jednak bywa ona niekorzystna np. Na skutek pobytu w szpitalu psychiatrycznym lub więzieniu, często mówimy o „napiętnowaniu” a dawni podwładni instytucji usiłują zatrzeć swoją przeszłość.